Trong y học cổ truyền, táo bón được nhắc đến với bệnh danh Tiện bí. Có nhiều cách chữa táo bón, trong đó một số dược thiện có khả năng hỗ trợ điều trị táo bón rất hiệu quả.
Táo bón là triệu chứng thường gặp, với những biểu hiện đa dạng, khác nhau.
Thông thường, người mắc táo bón thường có những triệu chứng như đại tiện khó khăn, phải rặn nhiều, mất nhiều thời gian khi đi đại tiện, đi đại tiện ít hơn 3 lần/tuần, phân cứng, nhỏ, rắn, cảm giác đại tiện không hết phân…
Nguyên nhân được nhận định do ăn uống không tiết chế, tinh thần thất thường, ngoại tà xâm phạm hoặc bẩm tố bất túc.
Vị trí bệnh trực tiếp tuy nằm ở đại trường, tuy nhiên có mối liên hệ mật thiết với các tạng phủ khác như phế, tỳ, vị, can, thận…
Rau chân vịt nấu canh trị táo bón thể nhiệt bí.
Thông thường, táo bón được chia làm 2 nhóm sau:
1. Táo bón ở người trẻ, khỏe
1.1. Táo bón do nóng
– Biểu hiện triệu chứng: Đại tiện khô táo, người nóng, mặt đỏ, tiểu tiện ngắn đỏ, bụng chướng đầy, buồn phiền khó chịu…
– Pháp trị: Tiết nhiệt đạo trệ, nhuận tràng thông tiện.
Có thể sử dụng canh rau chân vịt gồm: Rau chân vịt 200g, gừng tươi 20g. Cắt bỏ rễ của rau chân vịt, rửa sạch rồi thái thành đoạn dài, luộc rồi vớt ra để nguội ráo nước rồi tẩm nước gừng cùng gia vị vừa đủ ăn.
Hoặc sử dụng bài ‘Phùng mật ẩm’: Mật ong 15g, muối 3g. Hòa cùng nước uống vào sáng sớm trước khi ăn.
Hạnh nhân nấu cháo với hạt tía tô, vừng đen trị táo bón thể hàn bí.
2.2. Táo bón do lạnh
– Biểu hiện triệu chứng: Đại tiện khó khăn, chân tay lạnh lẽo, đau bụng dữ dội, đầy bụng, buồn nôn…
– Pháp trị: Ôn dương thông tiện.
Có thể sử dụng cháo tía tô vừng đen: Tô tử (hạt tía tô) 10g, vừng đen 15g, gạo trắng 50-100g. Đem hạt tía tô và vừng đen giã nát, hòa vào trong nước, lọc lấy nước rồi đem nước đó để nấu cháo ăn.
Vừng đen phối hợp với hoàng kỳ, mật ong trị táo bón thể khí hư.
2.3. Táo bón chung
– Biểu hiện triệu chứng: Muốn đại tiện mà đi không được, hoặc đại tiện xong nhưng không thấy thoải mái, trung tiện nhiều, chướng bụng, đau bụng, ợ hơi nhiều, đại tiện khô táo khó khăn, sức ăn giảm sút, ngực sườn đầy tức…
– Pháp trị: Hành khí đạo trệ.
Sử dụng cháo hạnh nhân tía tô: Hạnh nhân, hạt tía tô mỗi thứ 10g, gạo trắng 100g. Nghiền nát hạnh nhân và tía tô rồi đổ gạo vào, thêm nước nấu cháo và thêm gia vị thích hợp khẩu vị.
Bài này có thể sử dụng cho cả người bệnh ho có đờm lâu ngày mà đại tiện bí kết rất hay.
Khoai lang nấu cháo trị táo bón thể khí hư.
2. Táo bón ở người già, sức khỏe yếu, cơ thể suy nhược…
2.1. Táo bón thể khí hư
– Biểu hiện triệu chứng: Muốn đại tiện nhưng khó bài tiết phân, cố rặn thì toát mồ hôi, thở gấp, mệt mỏi…
– Pháp trị: Bổ khí nhuận trường.
Dùng bài ‘Hoàng kì chi ma hồ’: Vừng đen 60g, hoàng kỳ 18g, mật ong 60g. Đem vừng đen nghiền nát rồi hòa vào nước làm bột đặc, thêm mật ong vừa đủ. Sắc riêng hoàng kỳ lấy nước rồi dùng kèm bột vừng đen mật ong. Mỗi ngày dùng 1 thang, chia làm 2 lần, dùng trong nhiều ngày.
Hoặc có thể sử dụng cháo khoai lang: Khoai lang tươi 250g, gạo trắng 200g. Đem khoai rửa sạch cắt miếng rồi nấu cháo loãng, dùng để ăn trong bữa.
Hạt tía tô nấu cháo hạnh nhân tía tô chữa táo bón thể khí bí.
2.2. Táo bón thể dương hư
– Biểu hiện triệu chứng: Đại tiện khó bài tiết phân, kèm theo bụng hay đau lạnh, tinh thần mệt mỏi, mặt trắng bệnh…
– Pháp trị: Ôn dương thông tiện.
– Sử dụng bài ‘Đương quy sinh khương dương nhục thang’: Đương quy 30-60g, sinh khương 30g, thịt cừu 250g (hoặc dùng thịt dê thay thế). Đem thịt cừu bỏ phần mỡ đi, thái lát rồi đem đương quy, sinh khương, dấm, muối vừa đủ đun, đến khi thịt cừu chín mềm có thể sử dụng.
2.3. Táo bón thể huyết hư
– Biểu hiện triệu chứng: Đại tiện khô táo, sắc mặt không tươi, hồi hộp trống ngực, thở nông, hay quên, hoa mắt chóng mặt, sắc môi nhợt.
– Pháp trị: Dưỡng huyết nhuận táo.
Có thể sử dụng bài cháo hắc chi ma hạnh nhân: Vừng đen 90g, hạnh nhân 60g, gạo trắng 90g, đương quy 9g. Dùng 3 vị vừng đen, hạnh nhân, gạo trắng để làm thành bột, rồi cho đương quy vào đun tiếp, thêm gia vị phù hợp, mỗi ngày 1 lần, dùng trong nhiều ngày.
Sa sâm kết hợp với vịt, ngọc trúc trị táo bón thể âm hư.
2.4. Táo bón thể âm hư
– Biểu hiện triệu chứng: Đại tiện phân khô táo như phân dê, người gầy, hoa mắt chóng mặt, ù tai, hai má đỏ, phiền muộn khó chịu, mất ngủ, ra mồ hôi trộm, eo lưng mỏi mệt.
– Pháp trị: Tư âm nhuận tràng thông tiện.
Sử dụng vịt quay sa sâm ngọc trúc: Sa sâm, ngọc trúc mỗi thứ 50g, vịt đực 1 con. Vịt vặt lông, bỏ nội tạng và rửa sạch vịt rồi cho sa sâm, ngọc trúc vào nồi, thêm hành, gừng, nước vừa đủ, dùng lửa nhỏ để hầm trong 1 giờ đến khi thịt vịt chín mềm là có thể sử dụng.
Hoặc dùng cháo sơn dược ngọc trúc: Sơn dược 30g, ngọc trúc 20g, gạo trắng 100g, mật ong vừa đủ. Đem tất cả nấu thành cháo để ăn sáng.
Đương quy trong bài Đương quy sinh khương dương nhục thang chữa táo bón thể dương hư.
